عاشقی که در جزایر مجنون به دیدارش معشوقش شتافت؛ سردار شهید حمید باکری

حميد باكرى، در اول آذر سال 1334 در شهرستان اروميه به دنيا آمد. پدرش فيض‏اله از مهاجرين آذربايجان شوروى و كارمند كارخانه قند اروميه بود و مادرش  اقدس زنوزى، زنى خانه‏دار، مؤمن و باتقوى بود كه هجده ماه پس از تولد حميد در حادثه رانندگى كشته شد. حميد ششمين فرزند خانواده باكرى به شمار مى‏رفت. عمه آنها - خانم سكينه باكرى - با كمك مادربزرگ بچه‏ ها، در سرپرستى آنها تلاش بسيار كرد.

 حميد، تحصيلات ابتدايى تا سيكل را در مدرسه كارخانه قند به پايان برد و براى ادامه تحصيل نزد عمه‏اش به اروميه رفت و به همراه مهدى - برادر بزرگ‏ترش - در دبيرستان فردوسى موفق به اخذ مدرك ديپلم رياضى شد. بزرگ‏ترين برادر آنها على باكرى «مهندس شيمى» و «استاديار دانشگاه صنعتى شريف» بود. على باكرى اولين آموزگار مهدى و حميد در مسائل سياسى و انقلابى بود.

 به گفته حميد:

 متأسفانه وقتى ما بزرگ شده بوديم برادرم - على - در دانشگاه تهران ساكن بود و او را كمتر مى‏ديديم ولى هر بار كه به اروميه مى‏آمد، همه ما را جمع مى‏كرد و صحبت مى‏كرد. معمولا به همراه خود كتاب مى‏آورد تا مطالعه كنيم و بعد از مطالعه نتيجه را سؤال مى‏كرد. او به خواندن نماز بسيار تأكيد داشت.

 على باكرى در سال 1350 به هنگام بازگشت از سفر فرانس به خاطر همراه داشتن اسلحه دستگير و مدتى بعد در زندان ساواك به شهادت رسيد.

 حميد به همراه مهدى كه فقط يك سال از او بزرگ‏تر بود، دوران دبستان را در مدرسه كارخانه قند گذراند و تحصيل را تا پايان دوره راهنمايى در همان مدرسه ادامه داد. اين دو برادر هميشه با هم بودند. چون خانواده باكرى تحت نظر ساواك قرار داشت پدر، آنها را از دخالت در امور سياسى منع مى‏كرد. اما فضاى سياسى كشور - جنبش 15 خرداد 1342، رشد فعاليت گروههاى دانشجويى و هسته‏هاى مبارزاتى در ميان اقشار مختلف مردم - تأثير خود را بر شخصيت حميد و مهدى باكرى بر جاى گذاشت. محروم بودن از مهر مادر، فقر و تنگدستى سبب شد كه حميد و مهدى از همان دوران كودكى به افرادى صبور و مؤمن تبديل شوند. اولين جدايى بين حميد و مهدى از آغاز دوران دبيرستان بود چرا كه مهدى يك سال زودتر به اروميه رفت و سال بعد حميد به او ملحق شد. آنها اين ايام را در كنار عمه خود به سر مى‏بردند. مهدى بعد از پذيرش در دانشگاه براى ادامه تحصيل به تبريز رفت و حميد هم بعد از ديپلم در كنكور شركت كرد و پذيرفته شد اما به پيشنهاد مهدى به سربازى رفت. حميد، دوران سربازى را در يكى از پاسگاههاى ژاندارمرى در اطراف اروميه گذراند. اين دوران باعث شد تا حميد با راههاى ارتباطى و مخفى موجود در نقاط مرزى عراق بيشتر آشنا شود. بعدها او از همين آشنايى در جهت پيشبرد اهداف انقلاب استفاده کرد.

 درباره تلاش حميد براى تزكيه نفس و اعتلاى روح، همسرش مى‏گويد:

 بعضى از نوشته‏هاى حميد را بعد از ازدواج خواندم، براى من بسيار جالب بود، چون ما هميشه براى ارضاى ميل نفسانى و خودخواهى خويش سعى در كتمان حقيقت و يا پوشش گذاشتن بر عيب خود را داريم. هيچ وقت واقع‏بينانه در جهت اصلاح عيبهاى خود برنمى‏ آييم. حميد مشكلات را ريشه‏يابى مى‏كرد؛ مثلاً نوشته بود «اين خصلت خوب را از بابا دارم» يا «ريشه اين اشكال به خودم برمى‏گردد.»

 جهاد سازندگى، ميدان ديگرى بود كه همگام با عضويت در سپاه پاسداران انقلاب، حميد در آن حضور داشت و در جهت بازسازى روستاها و محروميت‏زدايى از آنها تلاش مى‏كرد. در پى تشكيل بسيج، مسئوليت بسيج آذربايجان غربى را به عهده گرفت و همسرش به فرماندهى بسيج خواهران استان آذربايجان منصوب گرديد تا آسان‏تر بتواند امور مربوط به آموزش نظامى خواهران را پيگيرى كند. با شدت گرفتن درگيريهاى كردستان حميد با هواپيماى 130 C به همراه 150 نفر از پاسداران به سنندج رفت و در مدت بيست و دو روز جنگ سخت و سنگين، ضدانقلاب داخلى را شكست داد و شهر را از تصرف آنها خارج كرد. در تيرماه 1359، ضدانقلاب مهاباد را به آشوب كشيد. حميد به همراه نيروهاى خود عازم مناطق آشوب‏زده شد در حالى كه غلامعلى رشيد از بسيج و سپاه دزفول به كمك آنها آمده بود. پس از آزادسازى مهاباد حميد به همراه نيروهايش در كنار نيروهاى تحت امر عبدالمحمد رئوفى‏نژاد براى پاكسازى مهاباد در اين شهر باقى ماندند. بعد از پاكسازى نوبت بازسازى رسيد و او مسئول بازسازى مناطق آزاد شده در كردستان شد. در حالى كه در اين ايام مسئوليت كميته برنامه‏ريزى جهاد را به عهده داشت.

 با آغاز جنگ تحميلى، ماندن در پشت جبهه را تاب نياورد و با وجود مسئوليتهاى سنگين از جمله بازسازى كردستان و سر و سامان دادن به شهردارى اروميه، عازم مناطق عملياتى شد. او در اوايل سال 1359 به علل خاصى از سپاه پاسداران خارج شد و تا اواخر سال 1359 در شهردارى اروميه به عنوان مسئول اداره بازرسى شهردارى، يار مهدى بود. در اوايل سال 1360 اولين فرزندش - احسان - به دنيا آمد. در اين ايام، مسئول بازرسى شهردارى بود اما دستشويى‏ها را تميز مى‏كرد و آن چنان برق مى‏انداخت كه مورد تمسخر قرار مى‏گرفت. در شب قدر سال 1360، حميد بسيجيانى را گرد خود جمع آورد و دوباره به آبادان رفت. در آنجا خط پدافندى را در ساحل اروند - از  ذوالفقاريه تا پل بهمنشير - طراحى كرد و سلاحهاى موجود از جمله خمپاره 80 را در خط تماس سامان داد. در همين زمان، بسيج عشاير آبادان را تشكيل داد. ميزان كار و فعاليت او در جبهه به حدى بود كه حتى اگر زخمى مى‏شد باز جبهه را ترك نمى ‏كرد. حميد در قسمت فرماندهى يكى از گردانهاى تيپ نجف اشرف در عملياتهاى فتح‏المبين و بيت‏المقدس در گشودن دژ مستحكم عراقيها در خرمشهر نقش مهمى ايفا كرد. 

 با شروع جنگ تحميلى، حميد در دى 1359 به جبهه آبادان رفت و مدتى در آنجا بود و در اواخر سال 1359 به اروميه بازگشت. به علت بعضى مسائل از سپاه بيرون آمد و در شهردارى اروميه مشعول شد.

 در اوايل سال 1360 اولين فرزند ما به دنيا آمد. حميد در خرداد ماه همان سال با گروهى از نيروهاى بسيجى دوباره به آبادان رفت. در جهاد اروميه همراه با  جواد سبزى و فريدون كشتگر، گروهى را تشكيل داده بودند و بيشتر به كارهايى در ارتباط با جنگ مثل راهسازى مى‏پرداختند.

 در اسفند سال 1360 به اتفاق برخى از دوستان و خانواده‏هايشان به اهواز رفتيم، آنها در عمليات فتح‏المبين شركت كردند و در جبهه رقابيه بودند. شب عمليات تا صبح در اهواز صداى توپخانه به گوش مى‏رسيد؛ فردا خبر آوردند كه محل استقرار حميد و نيروهايش در محاصره افتاده است. اما با پيروزى اين عمليات، حميد در حالى كه سر تا پا خاكى و خونى و حامل خبر شهادت چند تن از دوستان از جمله شهيد سعيد فتوره‏چى بود، به منزل آمد. به من گفت: «سعيد شهيد شد.» شروع به گريه كردم كه گفت: «تو براى عاقبت به خيرى سعيد گريه مى ‏كنى! او رستگار شد.» بعد از مدتى براى عمليات بيت‏المقدس به اهواز رفت. چند روز بعد به خاطر زخمى‏ شدن آقامهدى به اتفاق احسان و خواهرهاى حميد و همسر آقامهدى به اهواز رفتيم و به آنها ملحق شديم.

 عمليات فتح ‏المبين با آزادسازى خرمشهر به پايان رسيد و حميد با ماشين غنيمتى عراقى به منزل آمد. با شروع عمليات رمضان، حميد به همراه نيروهايش آنقدر در خاك عراق پيش رفتند كه به جاده بصره - العماره رسيدند. اما آنها از اهداف تعيين شده در طرح عمليات گذشته و بيش از اندازه پيشروى كرده بودند. در نتيجه دستور بازگشت به آنها داده شد. با خاتمه عمليات رمضان حميد متوجه شد كه مدام در جبهه است پس تصميم گرفت به سپاه بازگردد.

 شهريور سال 1361 بار ديگر وارد سپاه شد. روزى كه لباس سپاه را تحويل گرفت مثل بچه‏ ها آن را با شوق و ذوق پوشيد. از آن به بعد ديگر هميشه در جبهه بود و هيچ‏گاه آرامش و استراحتى نداشت. ما هم به چشمهاى قرمز و خسته و كم‏خواب حميد عادت كرديم.

 پس از مدتى، حميد خانواده خود را به دزفول برد. بعد از عمليات رمضان فرماندهى تيپ 31 عاشورا به مهدى باكرى سپرده شد و حميد، قائم‏ مقام تيپ بود. بعد از اينكه تيپ عاشورا به لشكر 31 عاشورا تبديل شد حميد، قائم‏ مقامى لشكر را به عهده گرفت. حميد در عمليات مسلم بن عقيل و چندين بار در جنگ تن به تن با عراقيها درگير و از ناحيه دست زخمى شد، اما جبهه را رها نكرد. بعد از عمليات، حميد از سوى فرماندهى سپاه به فرماندهى تيپ حضرت ابوالفضل منصوب شد. در عمليات محرم و والفجر مقدماتى فعالانه شركت داشت ولى پس از عمليات به لشكر عاشورا و جانشينى مهدى بازگشت و در عمليات والفجر 1 شركت كرد. در اين عمليات از ناحيه زانو به شدت زخمى شد و به اجبار او را براى عمل جراحى به تهران منتقل كردند. در اين ايام خانواده فرماندهان جنگ در ساختمان افسران مجرد كه قبل از انقلاب در پادگان اللَّه‏اكبر اسلام‏آباد ساخته شده بود، ساكن بودند فرماندهانى مثل ابراهيم همت، عباس كريمى، دستواره، ورامينى، عباديان، حجت فتوره‏چى، مهدى باكرى و حميد باكرى و چند تن ديگر. گاه صاحب‏خانه‏اى حكم تخليه دريافت مى‏كرد و حكم تخليه، خبر شهادت مرد خانه بود.

 در سال 1362 دومين فرزند حميد باكرى به دنيا آمد و آسيه، نام گرفت. همسرش در اين باره مى‏گويد:

 متأسفانه در اسلام‏آباد، احسان و آسيه مرتب مريض مى ‏شدند و مجبور بوديم هر وقت حميد به خانه مى‏آمد آنها را به دكتر ببريم. چون وسيله‏اى نداشتيم؛ حميد مجبور مى‏شد با ماشينهاى جبهه اين كار را انجام دهد و از اين مسئله اظهار نارضايتى مى ‏كرد و مى‏گفت: «مردم نمى‏ دانند ما مجبور هستيم و بچه‏ هاى ما مريض هستند؛ فكر مى‏ كنند الان دوران به دست ما افتاده و داريم حق مردم و بيت‏ المال را در جهت راحتى خود به كار مى‏ گيريم.»

 شبى كه حميد به منزل آمد، 18 بهمن سال 1362 بود. صبح زود، همسر آقامهدى آمد و گفت: «مهدى پاى تلفن است.» ظاهراً آقامهدى پشت تلفن به حميد گفته بود «از خانواده خداحافظى كن و بيا.» حميد گفت: «آماده ‏باش هستيم.» گفتم ساك ببندم؟ به خاطر اينكه شك نكنم گفت: «ضرورت ندارد.» صبحانه خورد. بچه‏ها خواب بودند اما موقع رفتن هر دو بيدار شدند. احسان دويد پاى حميد را گرفت و آسيه چهار دست و پا جلو آمد و پاهاى بابا را چسبيد. بعد از رفتن حميد، بچه ‏ها سخت مريض شدند و شهر اسلام‏آباد هم بمباران شد.

 قبل از عمليات خيبر، مهدى در جمع فرماندهان گفت: «ما بايد در اين عمليات ابوالفضل‏وار بجنگيم و هركس آماده شهادت نيست پا پيش نگذارد و حميد آرام گفت: «برادران دعا كنيد من هم شهيد بشوم.» اين جمله حميد همه را به گريه انداخت.

آخرین عملیات (عملیات خیبر):

 عمليات خيبر شروع شد. هنگام رفتن حميد، مهدى كوله‏ پشتى را باز كرد و قصد داشت چند قوطى كمپوت در آن بگذارد كه حميد قبول نكرد و هر چه اصرار كرد حميد نپذيرفت. بعد از رفتن حميد، مهدى نشست و نيم ساعت با صداى بلند گريه كرد. حميد نيروهاى تحت امر را توجيه كرد و به راه افتادند. او در اولين قايق نشست و قايق در سكوت و تاريكى مطلق شب به راه افتاد. اولين كسى بود كه از قايق پياده شد و پاى بر جزيره مجنون گذارد. اولين نگهبان پل به هلاكت رسيد و چند تن به اسارت در آمدند. يكى از اسرا كه يك سرتيپ عراقى بود متعجب و گيج از حضور نيروهاى ايرانى در اين جزاير غيرقابل نفوذ از حميد پرسيد: «چطور خودتان را به اينجا رسانديد؟» حميد خيلى جدى پاسخ داد: «ما اردن را دور زده از اطراف بصره خود را به اينجا رسانده‏ايم.» افسر ارشد عراقى باز هم پرسيد: «آن نيروهايى كه از روبرو مى‏آيند چه؟» و مهدى جواب داد: «آنها از زيرزمين روئيده‏اند.» با استقرار نيروهاى رزمنده در جزاير مجنون، دشمن پاتكها را شروع كرد. مهم‏ترين موضع استراتژيك منطقه، پلى بود كه در اختيار رزمندگان قرار داشت و حفظ آن بسيار حياتى و ضرورى بود. حميد در حال سركشى به نيروها بود كه آنها فرياد مى‏زنند: «عراقى‏ها روى پل هستند.» حميد اسلحه‏اى برداشت و به طرف پل دويد. يك دسته بيست نفرى از عراقى‏ها به سوى آنها مى‏آمدند. به دستور حميد، تيراندازى شروع شد كه در نتيجه آن چند تن به هلاكت رسيدند و عده‏اى هم به اسارت در آمدند. ضدحمله شديدتر شد و اطراف پل زير آتش هزاران گلوله توپ و خمپاره مى‏لرزيد. با تداوم عمليات در ساعت يازده شب چهارشنبه سوم اسفند 1362 حميد با بى‏سيم، خبر تصرف پل مجنون را كه در عمق شصت كيلومترى عراق واقع است، اطلاع داد. حميد باكرى و يارانش در حفظ اين پل مهم جنگيدند و در همانجا به لقاءاللَّه شتافته و به خيل شهداى مفقودالجسد پيوستند.

 با شهادت حميد، مرتضى ياغچيان جايگزين وى شد تا كار ناتمام او را تمام كند. پيكار بالا گرفت و لختى بعد مرتضى هم به حميد پيوست، اما جزاير مجنون حفظ شد.

 بخشى از سخنان شهيد حميد باكرى جانشين فرماندهى لشكر 31 عاشورا كه پيش‏بينى ظريفى است از سالهاى پس از جنگ و جايگاه و موقعيت رزمندگان درآن به عنوان حُسن ختام می آید:

 دعا كنيد كه خداوند شهادت را نصيب شما كند در غير اين صورت زمانى فرا مى ‏رسد كه جنگ تمام مى‏شود و رزمندگان امروز سه دسته مى‏شوند: دسته‏اى به مخالفت با گذشته خود برمى ‏خيزند و از گذشته خود پشيمان مى‏شوند؛ دسته‏اى راه بى ‏تفاوتى برمى‏گزينند و در زندگى مادى غراق مى ‏شوند و همه چيز را فراموش مى‏ كنند؛ دسته سوم به گذشته خود وفادار مى ‏مانند و احساس مسئوليت مى‏كنند كه از شدت مصائب و غصه ‏ها دق خواهند كرد. پس از خدا بخواهيد كه با وصال شهادت از عواقب زندگى پس از جنگ در امان باشيد چون عاقبت دو دسته اول ختم به خير نخواهد شد و جزو دسته سوم ماندن بسيار سخت و دشوار خواهد بود.

 

منبع: کتاب فرهنگنامه جاودانه های تاریخ